Bob Branham, 78, evde kendi patchwork yorgan projelerinin bazılarıyla. Yeni beceriler elde etmenin bilişsel fonksiyonları koruyup koruyamayacağını anlamaya dönük bir araştırmaya katılıyor.

Dallas’da (Texas) yaşayan ve emekli bir bilgisayar software geliştiricisi olan 78 yaşındaki Bob Branham, patchwork yorgan yapmaya başladı. Aslında, bu onun fikri değildi. Kendi özel yatak örtüsünü bir araya getirme ya da Jo-Ann kumaşlarını caligo baskıları bulabilmek için alt üst etme rüyasını hiçbir zaman görmedi. Ancak, yeni bir beceri elde etmenin yaşlılıkta bilişsel fonksiyonları korumaya yardım edip etmediğinin anlaşılması için Ulusal yaşlanma Enstitüsünün sponsorluğunda yapılan bir araştırmaya kaydoldu. Rastgele bir seçimle de yorgan yapım grubuna düştü.

Zihinsel kıvraklık söz konusu olduğunda çapraz dikişten çok çapraz bulmacayı düşünürüz. Ancak, neurobilimciler mücadele gerektiren yeni bir beceri öğrenmenin –yeni bir dil, yeni bir müzik enstrümanı- beyni keskin tutmada zihinsel oyunlardan daha etkili olabildiğinden kuşkulanıyor. Ve patchwork yorgan yapmak göründüğünden daha da karmaşıktır.

“Bu çok soyut bir iş” diyor, deneyi yürüten Dr. Denis Park, Texas Üniversitesinde bir bilişsel nörobilimci. “Yorganın resmini canlandırmalı, kumaşları birbirine uydurmalı, geometrik şekilleri düzenlemeli, zihinsel olarak nesneleri döndürmelisiniz.”

Mr. Branham’in durumu dikiş makinası kullanmayı öğrenmesini de gerektiriyordu. Yorgan yapmanın zihnini keskinleştirip keskinleştirmediğini sormak için henüz çok erken ama o yeni meşgalesini sevdiğini çabucak fark etti. Bu iş için hem evde hem de Dr. Park’ın araştırma için oluşturduğu sosyal merkezde haftada yaklaşık 40 saat zaman harcıyordu.

“Eğitmenden ve diğer katılımcılardan fikirleri ve iğneleri alıyorum,” diyor. “Gerçekten güzel zaman geçiriyoruz.”

Bellek, neurobilmin en az bilinen alanlarından biri ve acı gerçek şu ki, henüz elimizde ebeveynlerimizin zihnini bozulmaktan koruyacak ne sihirli bir hap ne de bir iksir var. Ancak ABD ve Avrupa’dan 30 kadar uzmanın katılımıyla yapılan bir panel beyin sağlığını (yalnız bellek değil, muhakeme, dikkat ve işlem yapma hızı da dahil) korumakla ilgili bildiklerimiz üzerine uzlaşılmış bir açıklama yayınladı. Bu karar üç şeyin şart olduğunu söylüyor: fiziksel egzersiz, zihinsel mücadele ve genelde sağlıklı alışkanlıklar.

Ancak bekleyin! Şimdiye dek istiflediğimiz destekler ve software programlarından ne haber? “Orada çok fazla aldatıcı söz var,” diye uyardı, Dr. Laura Carstensen, Stanford Üniversitesinin Ömür Uzunluğu Merkezinin Direktörü ki, panel başkanlarından biriydi. Kısacası, desteklere güvenmeyin. (Ginko bilobanın arkasındaki mantık akla yakın, ancak işleyen bir bilimsel temeli yok.) Alzheimer hastalığını önleyeceğine söz veren herhangi bir şeyden uzak durun. (Böyle bir iddia ABD Yiyecek ve İlaç Yönetiminden olur almalı ve hiçbir ürün buna sahip değil.) Ve software programlarına da kuşkuyla bakın. (En gelişmiş performans yalnızca oyunların kendilerinde, genelde zihinsel fonksiyonda değil.)

Onun yerine, Dr. Carstensen hareket edin diyor. Egzersiz annemin bilincini, enerjisi gittikçe azalırken, arttırmak için pratik olmayan bir yol gibi gelebilir. Fakat birçok araştırma işe yaradığını gösteriyor. 2001’ de ABD Ulusal Tıp Arşivinde yayınlanan bir çalışmada 65 ve daha yaşlı olan kadınlardan en çok yürüyenleri sekiz yılın üzerinde bir süre içinde en az bilişsel çöküşü gösterdi, hareketsiz olanlardan %30 kadar daha az.

Dr. Arthur Kramer tarafından, Illinois Üniversitesinede bir nörobilimci, Nature dergisinde yayınlanan diğer bir deney, yaş ortalamaları 72 olan bir grup insanda altı aylık bir aerobik egzersiz , özellikle de haftada üç gün, 45 dakikayla bir saat arası yürüme, programının ardından işler bellekte, dikkatte ve yönetim becerilerinde yalnızca bozulmanın yavaşladığını değil aynı zamanda sahici ilerlemeler ortaya çıkardı.

Aerobik egzersiz bunu nasıl başarabilirdi? Her şeyden önce kan akışını arttırıyor, yeni sinapsların oluşumunu cesaretlendiriyor ve beyin hacmindeki bazı yaşlanmayla ilgi düşüşleri tersine çeviriyor. “Eğer egzersiz bir hap olsaydı piyasadaki en pahallı ilaç olurdu,” diyor Dr. Carstensen.

Diğer iyi alışkanlıklar da önemli. Bir nörobilimci olarak söylemek isterim ki, kalp için ne iyiyse beyin içinde iyidir. Bu, sağlıklı kan şekeri ve kan basıncı düzeyini içerir. Geçen Aralıkta Annales of Neurology Dergisindeki bir yayın kan şekerini kontrol etmenin, şeker hastası olmayan yaşlılarda bile, bellek oluşumu için gerekli olan beynin bir parçasında bozulmayı önlemeye yardımcı olabildiğini gösterdi. Columbia Üniversitesi biliminsanlarınca Şubatta Archives of Neurology Dergisinde yayınlanan bir çalışma, kalp sağlığına uygun Akdeniz diyetiyle –balık, sebzeler, tam tahıllar, meyvalar, bakliyat ve doymamış yağlarca zengin- beslenmenin dört buçuk yıllık bir süreç içinde hafif bilişsel bozulma riskini %28 kadar düşürdüğünü buldu.

Ancak annem kendi ortaya koyduğu bütün öğütleri yerine getirmiş olsa da –sebzeler yeme, dışarı çıkma ve egzersiz yapma- zihinsel meydan okumaların yerine geçen bir şey yok. Beyin kullan-ya da-kaybet tipi bir organ. Ateşlenmeyen sinaptik bağlantılar zayıflayacaktır.

Zihnimizin keskin kalabilmesi için tercih ettiğimiz yaklaşımların çoğuyla ilgili sorun global gelişme gerekirken dar bir açıyla odaklanmalarıdır. Çapraz bulmacalar kelimeleri hatırlamak için harika. Önemli oldukları açık. Ancak, Will Shotz’un hazıladığı The Times’in Pazar ekinin bulmacası bile arabanızın anahtarlarını nerede bıraktığınızı hatırlamanıza yardım etmeyecektir. “Eğer çok ilerleme istiyorsanız zihinsel çapraz-eğitim yapmak zorundasınız,”diyor Dr. K. Warner Shaie, Pennsylvania State Üniversitesi profesörü.

Kısacası, çok çeşitli zihinsel etkinliklere dahil olun. Bulmaca, sudoku, akrostiş yapın, briç oynayın, kitap okuyun, klüplere girin, tartışmalara katılın ve gönüllü olun – zihni canlı tutabilecek herhangi bir şeye ve yeni ve ilginç işlere dahil olun. Eğer etkinlik sosyal bir etkileşimi içeriyorsa çok daha iyi. Ya da beyne tamamıyla farklı bir yönde ve tercihan yıllar boyunca meydan okuyacak yeni bir hobiye, yeni bir dile yeni bir enstrümana başlayın. “Yaşlanmayla ilgili bir sorun şu ki birkaç şeyde uzmanlık geliştiriyorsunuz ve onları tekrar tekrar yapıyorsunuz,” diyor Dr. Cartensen. “Uzmanlık güzel ancak olasılıkla yeni sinapslar oluşturmuyor.”

Öte yandan, Mr. Branham öyle görünüyor ki bir dolu yeni neural bağlantı filizlendiriyor. O, şimdi iki tam boyutlu yorgan bitirdi, biri çeşitli desenlerin bir örneği, diğeri dört köşesinde yıldız olan tren desenlerine ayrılmış. Hatta kendi patchwork yer matları ve masa runnerlarını satan küçük bir iş bile kurmak istiyor. Kilisede arkadaşları neden bu çalışmaya kayıt yaptırdığını ve yorgan yapımında ne aradığını sorduklarında, hazır yanıtı var. “Araştırmaların katılımcılara gereksinimi var, siz de kaydolmalısınız.”

Anne Underwood, Can Memory Loss Be Prevented? The new Old Age

 

“Yaşamın en değerli armağanlarından bazıları yalnızca yaşla elde edilir.”
~ Gene Cohen