Yaban mersinleri, çapraz bulmacalar bunu yapmıyor. Ancak neurobilimciler zekanın mekanizmalarını keşfettikçe, gerçekte neyin işe yaradığını belirliyor…


Eğer bilim adamları zekanın mekanizmalarını, diyelim ki, kas gücünün mekanizmalarını çözdüklerinin yarısı kadar çözmüş olsalardı, beynimizi güçlendirmek için yollar arayışı çok daha kolay olurdu.  Eğer biz ağırlık kaldırmanın gücü nasıl arttırdığının  (kimyasal ve elektrik sinyalleri kas hücreleri içindeki lif yığınlarının sayısını arttırıyor) nöronal versiyonuna sahip olsaydık ilerleme yolunda çok iyi durumda olurduk. Yeni başlayanlar için -beyin için iddia edilenleri– eğer bu beyin geliştirici web sitesini kullanırsak ya da o tür meditasyonu uygularsak ya da yaban mersini yersek, ciklet çiğnersek ya da çok arkadaşımız olursa daha zeki ve daha yaratıcı olabiliriz ve o meyveli keki bize kimin verdiğini hatırlayabiliriz gibi iddiaları dışlayabiliriz.

Ancak, bilme yetisinin mekanizmalarıyla ilgili neurobilimcilerin bilmedikleri – aptal beyinle zeki beyin arasında fiziksel olarak fark nedir ve birinci nasıl ikinci gibi yapılır- ciltlerce kitap doldurur.

… “Bilişsel iyileştirmeyle ilgili haberleri yapan pek çok hızlı ve kirli çalışma var ancak zamana karşı durabilen kesin, iyi düzenlenmiş çalışmaların sayısı çok daha az,” diyor, Brown Üniversitesi Tıp Okulundan Neurobilimci Perter Snyder. “Bir tür Vahşi Batıda gibiyiz.”

Bilişsel fonksiyonu korumak ya da geliştirmek için iddia edilen yolların Ulusal Sağlık Enstitüsü için yürütülen bir 2010 değerlendirmesi,  biliş yetisini arttırıcıların pek çoğunun baştan savma olduğunu gösteriyor.  Vitamin B6, B12 ve E; beta carotene, folik asit ve flavenoidler denen trendi antioksidanların hepsi fiyaskodur ve alkol, omega 3’ler ya da geniş bir sosyal ağa sahip olma için kanıtlar da zayıf. Gözlemsel çalışmaların, Akdeniz diyetinin bilişsel çöküş riskini azalttığı bulgusu, daha kesin rastgele  kontrol edilen araştırmalarda doğrulanmamıştır ve kimse yararın diyetin içerdiklerinden mi  (zeytinyağı, balık, sebzeler ve şarap) ya da içermediklerinden mi ( kırmızı et, işlenmiş şeker, mandra ürünü yağı) geldiğini bilmiyor. Statinler yardım etmiyor, ne östrojen ne de NSAIDler (aspirin, ibuprofen). Beyne giden kan akışını arttırarak sizi daha zeki yapmaya söz veren pratikler konusunda da şüpheci olun –bunun normal insanlardaki sınırlayıcı faktör olduğunun kanıtı yok. Evet, bir ya da öbür tip yutturmaca bir müdahelenin beyninize yardımcı olacağı sonucuna varan bireysel çalışmalar bulabilirsiniz ama herhangi bir tek çalışmanın sonucunun doğru olmaktan çok yanlış olması daha olası. (Bunun bir nedeni biliminsanları ve gazetelerin olumlu bulguları tercih edip olumsuz çalışmaları gömmesidir.) Yalnızca, bütün çalışmalardaki bütün verileri değerlendirerek, gerçek resmi elde edebilirsiniz. Gene de bilişsel kapasiteyi arttırmak için yollar arayışı umutsuz değil. Neurobilimdeki patlama bilişsel mekanizmaları yavaşça aydınlatıyor.  …Daha büyük bilişsel kapasite, daha çok neuron ya da sinapslardan, yüksek neurogenesis  düzeylerinden (yeni nöronların yaratılması, özellikle de bellek oluşturan hippocampusta) ve nöronların ve sinapsların üretimini teşvik eden BDNF (beyin kökenli nörotrofik faktör) gibi bileşimlerin artan üretiminden geliyor, diyor Columbia Üniversitesinden nörobilimci Yaakov Stern. Hem nörogenesis hem de synaps oluşumu öğrenmeyi, belleği, muhakemeyi ve yaratıcılığı arttırıyor. Stern’in nöroimaj çalışmaları beyin devrelerinin daha etkin, daha yüksek kapasiteli ve daha esnek olduğunu gösteriyor. Klasik bir deneyde, biliminsanları maymunların tekrar tekrar hassas dokunma algısı yaptıklarında beynin ilgili bölgesinin tıpkı insanlarda, körler alfabesi ya da keman öğrendiklerinde olduğu gibi büyüdüğünü buldu. Aynı şekilde, belirli bir ses perdesini defalarca duyduğumuzda  auditory korteksin bir bölgesi genişler. (Evet, beyindeki zil sesini işlemleyen nokta komşu bölgelere tecavüz eder.) Ancak, maymunlar aynı anda hem bir şeye dokunup ve hem de sesleri dinlediklerinde yalnızca üzerine odaklanmaları için çalıştırıldıkları girdiyi kontrol eden beyin bölgesi genişler. Diğer bir deyişle, aynı girdi -dokunma duyusu ve sesler-  yalnızca dikkatin sarf edilmesine bağlı olarak beynin bir bölgesinin genişleyip genişlememesi gibi farklı sonuçlar üretir. Bu zaten iyi olduğumuz becerilerin bizi neden çok daha zeki yapmadığını açıklayabilir: onlara çok dikkat sarf etmeyiz.Tersine, yeni  bilişsel çalışma gerektiren etkinliklerin –salon dansları, yabancı bir dil – beynin işlem hızını arttırması, synapsları güçlendirmesi ve fonksiyonel ağları genişletmesi ya da yaratması daha olasıdır. Neurobilimciler akla yakın beyin geliştiricilerini kuşkulu olanlardan ayırabiliyor. Ne yazık ki, nikotin  dikkati ve bilişsel performansı arttırıyor, Ulusal Enstitü biliminsanlarının, deneklere  placebo mu, ilaç mı verildiği bildirilmeyen 41 araştırmanın 2010 yılı analizindeki raporlarına göre. Nikotinin ince motor becerileri, kısa dönemli bellek kesinliği, bazı dikkat şekilleri ve işleyen bellek üzerinde, diğer temel bilişsel hünerlerin yanı sıra önemli olumlu etkileri olduğu bulundu. Bu ilerlemelerin “gerçek performans gelişimini” ve “yararlı bilişsel etkileri” temsil etmesi olası. Nedeni  nikotinin kortikal devrelerde merkez oyuncu olan nörotransmitter acetylcholine için beyin alıcılarını sarması. (Uyarı: sigara aynı zamanda bunama riskinizi arttırır, yani sigara bellek ve dikkatinizi şimdi arttırabilir ama bunun için sonra bedel ödersiniz. )

Neurobilim Adderall ve Ritalin gibi uyarıcıların da bilişsel yararını destekliyor, en azından bazı insanlarda, bazı işlerde.  Her iki ilaç (kafein de) motivasyonu ve ödül duygusunu ortaya çıkaran kimyasal dopaminin  beyin düzeyini yükseltiyor.Pennsylvania Üniversitesinden psikolog Martha Farah’ın çalışması her iki ilacın ezberlenmiş sözcüklerin hatırlanması kadar işleyen belleği de ( akışkan zekada anahtar rolü oynayan beynin not defteri) geliştirdiğini ortaya çıkardı. Bununla birlikte,  Farah yakın zamandaki bir çalışmada, bunların sözel akıcılığı, mantığı ya da soyut düşünceyi geliştirmediğini, dopamin aktivitesini yüksek tutan bir gen variantına sahip insanlara daha fazla yarar sağlamadığını buldu. Bu sınırlar iki şey öneriyor:  Eğer siz doğal olaral dopaminle doluysanız ve diyelim, kaynak kodundan bir web sitesinin nasıl yapıldığını çıkarmak için motivasyonunuz çok yüksekse o zaman farmakolojik olarak artan dopamin düzeyinin yardımcı olması olası değil. Farah Adderal  ve plasebo verilmiş gönüllüler arasında bir seri bilişsel iş üzerinde fark bulmadıyalnızca iyi yapacağınıza inanarak (bu inancın kendisi de dopamini serbest bırakır) ilacın dopamin arttıran yararını elde edebilirsiniz.İkincisi, ilaçların yaptığı ve geliştirmediği zihinsel fonksiyonlar arasındaki bölme, motivasyon ve ödül gibi psikolojik faktörlerin belleğe yardım ettiklerini ancak soyut düşünce gibi daha yüksek derecedeki işlemlere yaramadığını öneriyor.  İlaçlar “bazı insanlara bazen yardım ediyor, ama belki de çok değil,”diye sonuçlandırıyor. Bir hap içinde IQ uman herhangi biri için komik gerçek:  doktorların yakın zamanda yaptığı bir araştırma onların seks ilaçlarını zeka ilaçlarından daha rahat olarak yazdıklarını buldu.

Adderal ve Ritalin’in işe yaradığını bilme, işe yaradıklarında, diyelim ki, Sudoku çözmeden dolayı motivasyon ve ödül duygusu vererek,  bu duygulara ulaşmanın diğer yolları da zihinsel performansı arttıracağı esinini verir. Bu olasılıkla bütün hilelerin çalışma mekanizmasıdır. Örneğin, “ata etkisi”ni ele alalım. The European Journal of Social Psychology’deyayınlanan bir yazı “genetik kökenimizi düşünme” –büyükbabam depresyondan nasıl kurtuldu, büyük büyükannem Cossacks ve diğerleri… den nasıl kaytardı- “entelektüel performansımızı arttırır”, diye rapor ediyor. Buradaki sorumlu mekanizma güven ve motivasyondaki artıştır- reçetesiz Adderal . Aynı şekilde,  olumlu bir ruh hali –YouTube’de hapşıran pandayı izlemekten gelen türü bile– yaratıcı problem çözmeyi geliştirebilir, sonucunu çıkarıyor, Psychological Science’deki yeni bir yazı. Bu durumdastresin azalması ve bundan dolayı cortisolün artması, nöronları kaplayan myelin örtüye saldırır ve böylelikle sinyal transmisyonunu bozar, tüm potansiyellerine ulaşabilmesi için temeldeki niteliklere izin verir. Son olarak, size bir testte çok iyi yapan bir gruba dahil olduğunuzun söylenmesi kötü yapan gruba dahil olduğunuzun söylenmesinden daha başarılı olmanıza yol açar; sonuncu durum sizi kortisolle doldururken ilk durum size gereken donanımı verir ve dopaminin artması da harıl harıl çalıştırır.

Ancak, stres gibi engelleyicileri uzaklaştırarak doğal potansiyelinize ulaşmakla ve aslında potansiyeli arttırmak arasında fark vardır. İkincisi nörobilimde en iyi yerleşmiş bir fenomenden yararlanmayı gerektirir- yani bir devreyi ne kadar çok kullanırsanız, o devre daha güçlü olur. Sonuç olarak, odaklandığınız ve çalıştığınız hüner gelişir ve hatta daha çok nöronal yapıyı çalıştırır, karşılık olarak performansta gelişim ortaya çıkar.Londra’nın olağanüstü karışık caddelerini  (25.000 tane) ezberlemiş olan taksi şöforleri ortalama bir Londra yaşayanından daha büyük bir hippocampusa (yersel belleği depolayan beyin bölgesi) sahiptir, Üniversity Colleage London’dan nörobilimci Elenor Maguirre 2003’de yaptığı bir keşif. Tersi de, eğer biz navigasyonel yeteneğimizi GPS’e yüklersek, onu kaybederiz.

“Neurons that fire together wire together” (hücrelerin eş zamanlı çalışması bu hücreler arasındaki synaptik gücün belirgin artışına yol açar) kuralı bilişsel çalışmanın zihinsel beceriyi arttırması gerektiğini önerir. Araştırmalar bunu buluyor yalnızca ancak bir şerh koyarak. Active adlı hükümetin finanse ettiği büyük bir çalışma, belleği, muhakemeyi  ya da işlem hızını çalıştırmanın çalıştırdığınız hüneri geliştirdiğini buldu. Ancak ne yazık ki, transferi yok: işlem hızını geliştirmek, belleği geliştirmiyor ve belleği geliştirmek, muhakemeyi geliştirmiyor. Benzer şekilde, çapraz bulmaca çözmek bulmaca çözmedeki ..?..?..? yapmayı geliştirecek. “ Şimdiye dek yapılan araştırmalar, bilişsel çalışmaların yalnızca çalışmada kullanılan işe yararının olduğunu,  diğer işlere genellenemeyeceğini öneriyor,” diyor Columbia’nın Sterni.

Beyin çalıştırmanın en istenen sonucu transferi yapılabilen bir şey olmalı ve işte bu iş için üç iyi aday: Birincisi, fiziksel egzersiz. Basit aerobik egzersiz, haftada üç gün 45 dakika yürümek gibi anısal belleği ve yönetsel kontrol fonksiyonlarını yüzde 20 kadar geliştirir, Illinois Üniversitesinden Art Kramer’in bulgusu.  Kramer’in araştırmaları genellikle yaşlılar üzerine yapılmıştır dolayısıyla sonuçları yalnızca beyin fizyolojisi bozulmaya başlamış yaşlı insanlara uygulanabilir olabilir, beyniniz 20’lerimizde bozulmaya başlamışsa, hariç.  Egzersiz deneyimi,  yeni bilgiyi öteye taşıyan yeni nöronların yaratımını sağlar. BDNF gibi nöron gübrelerinin, beyin sinyallerini taşıyan nörotransmitterlerin ve prefrontal korteksdeki gri maddenin üretimini de teşvik eder. Egzersiz yeni sinapsların (fonksiyonel dolaşımı oluşturan bağlantılar) oluşumunu teşvik eder ve onların kapasitesi ve etkinliği üstün zekanın temelidir. Kramer, bir yıllık egzersizin 70 yaşındaki kişiye, belleği, planlamayı, belirsizlikle uğraşmayı ve bir arada birçok iş görme yeteneğini arttırarak 30 yaşındakinin bilgi alışverişi yapabilme yeteneğini verebileceğini buldu. “ Fitness çalışmasını birçok bilişsel hünerin temelini oluşturan hücresel ve moleküler yapı taşlarını değiştiriyor olarak düşünebilirsiniz. Yani, yalnızca belleği ya da karar vermeyi geliştirmekten çok daha genelleştirilebilen yararlar sağlar,” diyor.

Genel zihinsel çalışmanın ikinci şekli meditasyondur, bu dikkati kontrol eden bölgenin kalınlığını arttırabilir ve dış dünyadan gelen duyusal sinyalleri işler.  Miami Üniversitesinden Amishi Jha, farkındalık temelli bir zihin fitness çalışması veriyor, katılımcılar belirli bir beden algısı gibi bir nesneye odaklanarak konsantrasyonlarını geliştiriyor.  Yaptığımız çalışma diyor, zihinsel kıvraklığı ve dikkati arttırarak başarıya ulaştı, “beyin yapısı ve fonksiyonlarını değiştirerek, böylelikle beyin işlemleri daha etkin oldu,” bu da yüksek zekayla ilişkili bir nitelik.

Son olarak da, bazı video oyunları genel zihinsel kıvraklığı arttırabilir. Stern yaşlıları Space Fortress denen oyuncuların bir yandan kendi alanlarını füzelere karşı korurken füze atıp kaleleri yıkmalarını gerektiren karmaşık bilgisayar temelli aksiyon oyununu oynamaları için eğitti. “Motor kontrol, görsel araştırma, işleyen bellek, uzun dönemli hafıza ve karar vermeyi gerektiriyor,” diyor.  Ayrıca nöroplastisiti iksiri de gerektiriyor: dikkat, özellikle kontrol ve farklı işler arasındaki dikkati değiştirme yeteneği. “İnsanlar bellek, motor hızı, görsel-yersel beceriler ve bilişsel esneklik gerektiren işlerde daha iyi oluyor,” diyor Stern. Kramer’e göre strateji ağırlıklı Rise of Nations  video oyunu yaşlılarda bir işten bir işe geçme, işleyen bellek, görsel kısa dönem belleği ve muhakeme gibi yönetsel kontrol fonksiyonlarını geliştiriyor.

Az  sayıda oyun ya da çalışma programı bu derecede denenmiştir ve çoğu beklentileri karşılayamamıştır. Güçlülük düzeyleri artan ve yoğun dikkat kapasitesi gerektirenler – hem odaklanma hem değiştirme -olasılıkla en işe yarayanlar…. düzeyler arasında kısa gidiş gelişler yaptırdıklarından.

Ian Yarett

http://www.newsweek.com/2011/01/03/can-you-build-a-better-brain.html

“Yaşamak ve yaşlanmak tek ve aynı şeydir.”
~ Pamela Blair